عوامل خطر سرطان پستان
برخی از عوامل تا حد زیادی خطر ابتلا به سرطان پستان را تحت تأثیر قرار می دهند این عوامل خطر قابل تغییر نیستند. بهعنوان مثال، مهمترین عوامل خطر ابتلا به سرطان پستان زن بودن و افزایش سن است و عوامل دیگری هستند که تنها به میزان کمی خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش میدهند که ممکن است قادر به کنترل آنها باشید. بهعنوان مثال، داشتن یک سبک زندگی سالم ممکن است که به شما در کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان کمک کند. فهمیدن این موضوع که چه عوامل خطری ممکن است شما را تحت تأثیر قرار دهد، میتواند در رفع هرگونه نگرانی و ایجاد یک طرح غربالگری سرطان پستان که مناسب شماست، به شما کمک کند.
جدول عوامل خطر سرطان پستان
- زن بودن؛ عامل اصلی خطر ابتلا به سرطان پستان است. اگرچه مردان نیز میتوانند به سرطان پستان مبتلا شوند، اما در زنان حدود 100 برابر بیشتر شیوع دارد.
- سن؛ یک عامل خطر برای سرطان پستان در زنان و مردان است. هرچه سن فرد بیشتر شود احتمال ابتلا به سرطان پستان بیشتر است.
سن شروع قاعدگی و یائسگی
قاعدگی زودرس و یائسگی دیررس، خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش میدهند. شروع دورههای قاعدگی در سنین پایین با افزایش اندکی در خطر سرطان پستان مرتبط است.
بهعنوان مثال، زنانی که پریودشان قبل از 11 سالگی آغاز شود، در حدود 15-20 درصد بیشتر از کسانی که پریود آنها از 15 سالگی یا بیشتر شروع شود، در معرض خطر هستند. یائسگی در سنین بالاتر خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش میدهد. مطالعات نشان میدهند که خطر ابتلا به سرطان پستان در زنانی که بعد از 55 سالگی یائسه شدهاند در حدود 40% بیشتر از زنان است که در سن 45 سالگی یا کمتر یائسه میشوند.
افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان که به سن بالاتر در یائسگی مربوط میشود، حداقل تا حدی بهدلیل هورمون استروژنی است که زنان در معرض آن قرار میگیرند. هرچه دیرتر زن یائسه شود، بافت پستان بیشتر در معرض استروژنهای آزاد شده در دوران قاعدگی در طول زندگی قرار میگیرد و احتمال خطر ابتلا به سرطان بیشتر میشود.
سن اولین بارداری
در ابتدا لازم است اشاره شود که مقصود از بارداری در اینجا، دوره کامل و 9 ماهه بارداری است، اعم از اینکه منجر به تولد نوزاد زنده شده یا نشده باشد. سن بالاتر از 35 سال در اولین بارداری خطر ابتلا به سرطان پستان را 40% نسبت به زنانی که اولین بارداری آنها در20 سالگی بوده است افزایش میدهد. در مقابل وقتی سن اولین بارداری پایینتر باشد خطر سرطان پستان کمتر است.
چرا سن مهم است؟ یک دلیل ممکن برای تأثیرات مختلف سن در اولین زایمان مربوط به سلولهای پستان است. در دوران بارداری، سلولهای پوشاننده مجاری و غدد شیری پستان به سرعت رشد می کنند و تکامل مییابند. زنانی که اولین فرزند خود را در سنین بالاتر از 35 سال بهدنیا میآورند، این تکامل دیرتر اتفاق میافتد و سلولهای تکامل نیافته بیشتر احتمال سرطانی شدن دارند.
تعداد زایمانها نیز احتمال خطر را کمتر میکند بهطور کلی، هرچه یک زن زایمان بیشتری داشته باشد، احتمال ابتلا به سرطان پستان در او کمتر است. بعد از فرزند اول، هر زایمان خطر را کاهش میدهد. برخی از یافتهها نشان میدهد که زایمان فقط خطر سرطان پستان گیرنده مثبت استروژن را کاهش میدهد و هیچ تاثیری بر خطر سرطان با گیرنده استروژن منفی ندارد. همچنین زنانی که فاصله زایمان آنها با یکدیگر متعادل است، ممکن است سود بیشتری نسبت به زنانی داشته باشند که فاصله زایمان آنها از یکدیگر بسیار زیاد است. دلایل دقیق این امر مشخص نیست، اما ممکن است مربوط به تغییر سلولهای پستانی باشد که در دوران بارداری اتفاق میافتد.
الکل و سیگار
نوشیدن الکل خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش میدهد بهعنوان مثال، زنانی که روزانه 2-3 نوشیدنی الکلی مینوشند در مقایسه با زنانی که الکل نمینوشند، 20% بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان پستان قرار دارند مصرف الکل باعث افزایش سطح سرمی استرادیول میشود.
مطالعات زیادی در مورد رابطه بین مصرف سیگار و افزایش خطر سرطان پستان انجام شده است در بعضی از این مطالعات مصرف سیگار در دوران نوجوانی و بلوغ که بافت پستان به مواد سرطانزا حساسیت بیشتری دارد، با افزایش خطر سرطان پستان توأم بوده است. گرچه در مطالعات دیگر رابطه صد درصد اثبات شدهای بین مصرف سیگار و سرطان پستان ثابت نشده است ولی افزایش خطر این نوع سرطان در افرادی که در معرض دود سیگار قرار گرفتهاند ثابت شده و علت آن این است که دود ناشی از سوختن سیگار دارای عوامل سرطانزای بیشتری است.
ژنتیک
در حدود 10-5 درصد از سرطانهای پستان زمینه ژنتیک دارند. برخی از زنان مبتلا به سرطان پستان دارای یک ژن جهش یافته به نام BRCA1 و BRCA2 هستند که باعث افزایش خطر ابتلای آنان به سرطانهای پستان و تخمدان و یا سرطان پستان به تنهایی میشود. در مواردی که سرطان پستان قبل از 40 سالگی در افراد خانواده ایجاد شود یا وجود سابقه بیماری در مردان نزدیک خانواده یا وجود سابقه سرطان تخمدان در خود فرد یا خانواده وی نیز مشاوره ژنتیک توصیه میشود.
سابقه فامیلی ابتلا به سرطان پستان
از بین فاکتورهای شناخته شده مؤثر بر افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان سابقه فامیلی از مهمترین عوامل محسوب میشود. در حدود 10-5% سرطانهای پستان در زمینه سابقه فامیلی ایجاد میشوند و تخمین زده میشود که 13 تا 16 درصد از زنان مبتلا به سرطان پستان حداقل یکی از بستگان درجه اولشان (مادر، خواهر یا دختر) دچار سرطان پستان بوده است. خانمی که دارای یک خویشاوند درجه یک زن مبتلا به سرطان پستان است، تقریباً دو برابر بیشتر در معرض خطر نسبت به زنی بدون این سابقه خانوادگی میباشد. اگر او بیش از یک نفر از بستگان درجه یک زن با سابقه سرطان پستان داشته باشد، خطر ابتلا او حدود 2-4 برابر بیشتر میشود.
هر چه سن ابتلا در اقوام درجه یک فرد کمتر باشد احتمال خطر کمی بیشتر است. به عنوان مثال، خانمی که مادرش قبل از 40 سالگی به سرطان پستان مبتلا شده باشد، تقریباً دو برابر احتمال خطر نسبت به فرد بدون سابقه است. برای زنی که مادرش در سنین بالاتر تشخیص داده شده است، افزایش خطر چندان زیاد نیست.
وقتی وجود استعداد فامیلی در اعضا یک فامیل مورد شک است باید مشاوره پزشکی و بررسیهای لازم انجام گیرد تا اطلاعات کاملتری جهت اثبات این استعداد بهدست آید.
چنانچه وجود این استعداد ژنتیکی در خانمی ثابت شود و آن خانم تحت پوشش برنامههای تشخیص زودرس قرار بگیرد، در صورت ابتلا به سرطان، بیماری وی در مراحل اولیه کشف خواهد شد و میزان طول عمر و کیفیت زندگی او افزایش خواهد یافت.
مصرف هورمونها
استروژنها هورمونهای طبیعی هستند که در رشد جنسی و سایر عملکردهای بدن مهم هستند. مقادیر بیشتر استروژن در خون با افزایش خطر سرطان پستان در زنان پس از یائسگی ارتباط دارد.
قبل از یائسگی، بیشتر استروژنها در تخمدان تولید میشوند. بعد از یائسگی، تخمدانها دیگر استروژن زیادی تولید نمیکنند و استروژنها عمدتا از بافت چربی ناشی میشوند. مقادیر بیشتر استروژن در خون با افزایش خطر سرطان پستان در زنان پس از یائسگی ارتباط دارد. محققان در حال مطالعه ارتباط احتمالی سرطان پستان قبل از یائسگی با استروژن هستند.
هورمون درمانی بعد از یائسگی (استروژن به همراه پروژسترون)، برای تسکین کوتاه مدت علائم یائسگی مورد تأیید سازمانهای غذا و دارو است اما باید با نظر پزشک و در موارد ضروری تجویز شود. این هورمون معمولاً به بهبود یافتگان سرطان پستان داده نمیشود زیرا ممکن است خطر عود را افزایش دهد. همه زنان میتوانند سطح استروژن خود را با رعایت موارد زیر کاهش دهند:
- حفظ وزن مناسب بعد از یائسگی
- تحرک بدنی (ورزش)
پرهیز از هورمون درمانی یائسگی در همه این مراحل ممکن است به کاهش خطر سرطان پستان و سایر بیماریهای مزمن کمک کند. آندروژنها (مانند تستوسترون) هورمونهای طبیعی هستند که در رشد جنسی مهم هستند. مقادیر بیشتر آندروژن در خون ممکن است با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان در زنان مرتبط باشد.
پرولاکتین هورمونی طبیعی است که در رشد پستان و تولید شیر در دوران شیردهی نقش دارد. خطر ابتلا به سرطان پستان در زنانی که سطح پرولاکتین در آنها بالاتر است، در مقایسه با زنانی که سطح پایینتری دارند، کمی بیشتر است.
ارتباط هورمونهای زنانه با سرطان پستان از چند جهت قابل بررسی است:
- درمانهای جایگزینی هورمونی بعد از یائسگی
- درمانهای هورمونی پس از سرطان پستان
- مصرف هورمونهای زنانه برای جلوگیری از بارداری
مصرف داروهای ضدبارداری
مطالعات قبلی نشان داده بودند که بین مصرف قرصهای ضدبارداری و افزایش خطر سرطان پستان، رابطهای هرچند کوچک وجود دارد. خصوصا در زنان جوانی که از این داروها به مدت طولانی استفاده کردهاند و زنانی که قبل از اولین بارداری از این قرصها استفاده کرده باشند، 20-30 درصد شانس بیشتری برای ابتلا به سرطان پستان دارند.
استفاده فعلی یا اخیر از قرصهای جلوگیری از بارداری کمی خطر سرطان پستان را افزایش میدهد و زنان 30% بیشتر در معرض خطر سرطان پستان هستند.
توده بدنی BMI(وزن)
مطالعات نشان میدهد بین ایندکس توده بدنی (که با نسبت وزن به قد ارتباط دارد) و خطر سرطان پستان ارتباط وجود دارد. با این حال، این ایندکس قبل و بعد از یائسگی بهطور متفاوتی بر این خطر تأثیر میگذارد. اضافه وزن یا چاقی بعد از یائسگی خطر سرطان پستان را افزایش میدهد. بهنظر میرسد در زنان با وزن بالاتر هنگام تولد (وزن زن هنگام تولد) احتمال سرطان پستان افزایش مییابد. برای افراد 20 سال به بالا، دستههای وضعیت وزن عبارتند از:
ایندکس توده بدنی:
5/18 تا 9/24= طبیعی
25 تا 9/29= اضافه وزن
30 و بالاتر= چاق
شیردهی و تراکم بافت پستان
شیردهی خطر ابتلا به سرطان پستان، بهویژه سرطان پستان قبل از یائسگی را کاهش میدهد. تاثیر پیشگیرانه شیردهی در سرطان پستان قبل از یائسگی واضحتر است. گفته میشود هرچه زمان شیردهی طولانیتر باشد، این اثر محافظتی قویتر خواهد بود، بهویژه اگر این مدت بیشتر از 6 ماه باشد. البته کم بودن شیر یا ترشح نشدن آن در بعضی خانمها که منجر به کاهش دوران شیردهی به زیر 6 ماه شده باشد، اثری در بروز سرطان پستان ندارد. همچنین قطع شیر با استفاده از داروهای هورمونی باعث افزایش خطر سرطان پستان نمیشود ولی اگر سن مادر در زمان شیردهی پایینتر باشد، این اثر محافظتی بیشتر خواهد شد. به هر حال، از آنجا که شیردهی در بین مادران غربی چندان متداول نیست، این موضوع مستلزم بررسیهای وسیعتر در ایران است.
تراکم پستان
تراکم پستان معیاری است که برای توصیف نسبت بافتهای مختلف پستانهای زن استفاده میشود. این ناحیه پستان و بافت پیوندی دیده شده در ماموگرافی را با ناحیه چربی مقایسه میکند. زنان با تراکم پستان، 5-4 برابر بیشتر از زنان با تراکم پستان پایین مبتلا میشوند.
زنان با تراکم استخوان بالا در مقایسه با زنانی که تراکم استخوان کم دارند حدود 60-80 درصد بیشتر در معرض خطر سرطان پستان هستند که بهنظر میرسد علت آن همان سطح بالای استروژن در بدن آنها باشد.
ورزش (فعالیت بدنی)
خطر ابتلا به سرطان پستان در زنانی که بهطور منظم ورزش میکنند (فعالیت بدنی) در مقایسه با زنانی که کم تحرک هستند، کمتر است. هنگامی که شواهد بهطور کلی بررسی میشود، بهنظر میرسد ورزش منظم خطر ابتلا به سرطان پستان را 10-20 درصد کاهش میدهد. این مزیت به وضوح در زنان یائسه دیده میشود.
عوامل دیگری نیز هستند که ممکن است قادر به کنترل آنها باشید. به عنوان مثال، داشتن یک سبک زندگی سالم ممکن است به شما در کاهش خطر ابتلا به سرطان پستان کمک کند.
کار مداوم در شیفت شب
زنانی که بهطور معمول سالها شیفت شب کار میکنند اندکی افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان را دارند. تحقیقات بیشتری لازم است تا مشخص شود که چه جنبههایی از شیفت کاری ممکن است بر خطر ابتلا به سرطان پستان تأثیر گذارد. یکی از دلایل احتمالی افزایش خطر در بین این افراد قرار گرفتن در معرض نور در شب است.
بیماری کارسینوم لوبولار درجا (LCIS)
وقتی سلولهای غیرطبیعی در داخل لوبولهای پستان رشد میکنند، اما به بافتهای مجاور یا فراتر از آن گسترش پیدا نمیکنند، به این بیماری کارسینوم لوبولار غیرمهاجم (LCIS) میگویند.
اگرچه اصطلاح LCIS شامل کلمه "سرطان" است، اما LCIS سرطان پستان نیست. با این حال، LCIS خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش میدهد. در مقایسه با زنان فاقد LCIS، مبتلایان به LCIS، 7-11 برابر بیشتر در معرض سرطان تهاجمی هستند.
قرار گرفتن در معرض تابش زیاد اشعه
قرار گرفتن در معرض تابش زیاد اشعه ایکس در اوایل زندگی، مانند پرتودرمانی در ناحیه قفسه سینه برای سرطان لنفاوی، خطر سرطان پستان را افزایش میدهد. بهعنوان مثال، زنان تحت درمان با پرتودرمانی در ناحیه قفسه سینه برای بیماری هوچکین در سنین جوانی در مقایسه با زنانی که در سنین جوانی به بیماری هوچکین مبتلا بودند اما هرگز تحت درمان با پرتودرمانی قرار نگرفتند، 3-7 برابر خطر ابتلا به سرطان پستان بیشتر است دوزهای بسیار کم تابش (مانند اشعه ایکس ماموگرافی و سایر تصاویر پزشکی)، تأثیر زیادی بر خطر سرطان پستان ندارند.
|
در صورت دارا بودن هر یک از عوامل خطر مذکور، بهتر است تحت نظر پزشکتان از برنامههای تشخیص زودرس استفاده کنید. |
در معاینه بالینی در صورت وجود هر کدام از علائم زیرحتما به پزشکتان مراجعه کنید:
- برآمدگی یا توده سفت
- توده‌ای قدیمی که بزرگ‌تر شده است
- گره سفت یا ضخیم شدن داخل پستان یا ناحیه زیربغل
- بزرگ شدن اخیر یکی از پستان‌ها و غیرقرینگی
- تورم، گرما، قرمزی یا تیرگی پستان
- تغییر در اندازه یا شکل پستان
- پوست پرتقالی شدن پستان
- گودی یا پوسته شدن پوست، خارش، زخم پوستهای یا بثورات روی نوک پستان
- کشیده شدن نوک پستان یا سایر قسمتهای پستان به داخل
- ترشحات نوک پستان که بهطور ناگهانی و خودبخودی از یک مجرا و پستان
- شروع درد جدید در یک نقطه که از بین نمیرود
جهت انجام معاینه و دریافت اطلاعات بیشتر میتوانید به کلینیک بیماریهای پستان پژوهشکده معتمد جهاد دانشگاهی مراجعه نموده و یا با شماره زیر تماس حاصل فرمایید.
تلفن صدای مشاور: 66404020-021
منابع:
- آشنایی با بیماریهای پستان، شهپر حقیقت و همکاران
- راهنمای جامع بیماریهای پستان، ماندانا ابراهیمی و همکاران
- Breast cancer facts & figures 2019-2020
- Komen.com/about breast cancer/risk factors
گردآوری و تنظیم: لیلا حیدری، کارشناس گروه پژوهشهای بالینی پژوهشکده سرطان معتمد